Małżeństwa kościelne
STWIERDZENIE NIEWAŻNOŚCI MAŁŻEŃSTWA KOŚCIELNEGO A ROZWÓD
Poprawnym i zgodnym z prawem kanonicznym sformułowaniem nie są „unieważnienie małżeństwa kościelnego” czy „rozwód kościelny”, a stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego. Kodeks kanoniczny nie zna pojęcia rozwodu, bowiem według definicji kościoła małżeństwo jest stanem nierozerwalnym i niemożliwym do zakończenia. Dlatego w procesie przed sądem kościelnym należy wykazać, iż małżeństwo było wadliwe zawarte od samego początku. To nie rozwód, a stwierdzenie, iż małżeństwo nigdy nie było wiążące według prawa kanonicznego.
To procedura specyficzna, długa i nieco skomplikowana. Nie wymaga wynajęcia adwokata kościelnego, za wyjątkiem procesu przed najwyższą instancją jaką jest Rota Rzymska. Jednak warto w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa mieć kogoś, kto wykona wszystkie czynności adwokackie, prawidłowo sporządzi stosowne dokumenty i co najważniejsze – zbuduje argumentację w oparciu o prawo kanoniczne.
MAŁŻEŃSTWO WAŻNE I NIEWAŻNE
Małżeństwo to współdziałanie prowadzące do porozumienia. Prawo kanoniczne stwierdza, iż osoby podchodząc do ślubu chcą uformować swój związek emocjonalny i pragną zjednoczyć się w jedną całość. Zakwestionować to można w sytuacji, kiedy okazuje się, iż strony wykazują się szeroko pojętym indywidualizmem w stosunku do koncepcji wspólnego życia i chcą wykorzystać drugą osobę do realizacji swoich, egoistycznych celów. Wtedy pojawiają się przesłanki do tego, by uznać ślub za wadliwy. Jeśli je potwierdzimy – uznaje się zgodnie z prawem kanonicznym – iż nupturienci nie są rozwodnikami, a osobami, które nigdy nie zawarły związku małżeńskiego.
Tu pojawia się pierwszy powód, dla którego warto skontaktować się z kościelnym adwokatem – ustalenie, czy dana przesłanka może stanowić podstawę do stwierdzenia wadliwości małżeństwa.
Kanony Kodeksu Prawa Kanonicznego (1083 – 1094) stwierdzają, że małżeństwo może zostać uznane za niezawarte w oparciu o następujące braki i przeszkody:
- młodociany wiek (określany jako 14 lat dla kobiet oraz 16 lat w przypadku mężczyzn),
- niezdolność płciowa (mężczyzny lub kobiety; trwała, jak i względna),
- istniejący już związek małżeński nupturienta,
- różnice natury religijnej (ślub z osobą nieochrzczoną),
- święcenia,
- złożone śluby (w tym zakonne),
- porwanie,
- przeszkoda występku (zabójstwo małżonka),
- publiczny i notoryczny konkubinat poprzedzający zawarcie związku lub nieważnie zawarty związek (tzw. przeszkoda przyzwoitości publicznej),
- pokrewieństwo (w linii prostej i do 4 stopnia linii bocznej), w tym prawne (adopcja) lub powinowactwo (w linii prostej) – patrz wyżej.
Kanony Kodeksu Prawa Kanonicznego (1095 – 1107)mogą również być przesłanką do stwierdzenie nieważności małżeństwa:
- pozbawienie używania rozumu (niedorozwój psychiczny lub choroba uniemożliwiająca zrozumienie konsekwencji zawarcia związku),
- znaczny brak rozeznania nupturienta względem praw i obowiązków małżeńskich,
- niezdolność do podjęcia obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej (obejmuje to także istotne wady charakteru jak skrajny egoizm oraz silne uzależnienia),
- podstęp przy zawieraniu małżeństwa (umyślne wprowadzenie w błąd dotyczący tożsamości nupturienta lub zatajenie ważnych faktów jak np. niepłodności),
- symulacja (fałszywe wyrażenie woli, odrzucenie przymiotów małżeństwa stanowiących o jego esencji),
- zawieranie małżeństwa pod warunkiem lub przymusem.
Stwierdzenie w oparciu o kan. 1095 n 3. jest tytułem, w oparciu o który najczęściej prowadzone są postępowania. Warto jednak nadmienić, iż tytuł ten nie odnosi się do chorób psychicznych i umysłowych, a do pewnego zestawu wad charakteru, które skutecznie uniemożliwiają trwanie w małżeństwie.
Przyczyną nieważności ślubu będą także braki dotyczące formy kanonicznej, czyli sposób udzielenia sakramentu – przede wszystkim dotyczy to kapłana. Przyczyną nieważności będzie także stwierdzenie faktu, iż związek nie został skonsumowany – jednak w tych wypadkach decyzję o nieważności podejmuje wyłącznie biskup Rzymu w ramach Przywileju Piotrowego.
PROCES KANONICZNY
Skarga powodowa to kluczowy dokument, od którego rozpoczyna się proces. Tutaj należy zawszeć przyczynę postulowanej nieważności i stosownie ją uzasadnić. W przypadku uznania zasadności następuje właściwy proces.
W procesie niezbędne będzie zebranie przez audytora i adwokata kościelnego materiału dowodowego. Strony wnioskują o przeprowadzenie dowodów z dokumentów, świadków, opinii biegłych na poparcie swoich twierdzeń.
Poza audytorem pojawia się także obrońca węzła małżeńskiego – jego rolą jest stać na straży nierozerwalności węzła małżeńskiego (wg wykładni kościoła małżeństwo jest nierozerwalne) i skutecznie lub nieskutecznie wpływać na ostateczne rozstrzygnięcie.
W procesie musimy mieć na uwadze również fakt, iż – w przeciwieństwie do sądu cywilnego – nie są prowadzone publiczne rozprawy i konfrontacje stron wobec świadków, adwokatów i sędziego. Strony i świadkowie składają zeznania indywidualnie.
Po przedstawieniu materiału dowodowego, zeznaniach następuje publikacja akt i zamknięcie postępowania. Strony mogą zapoznać się z dokumentacją. Zakończeniem procesu jest decyzja trzyosobowego składu sędziowskiego, który stwierdza czy dane małżeństwo było ważne w świetle prawa kanonicznego, czy też można stwierdzić brak ważności.
Uzyskanie nieważności małżeństwa to stwierdzenie, iż dany ślub był zawarty wadliwie, czyli tym samym był niebyły. Skutkiem jest pełny udział w życiu sakramentalnym kościoła oraz możliwości ponownego przystąpienia do sakramentu małżeństwa.